Ուղիղ աղիքի քաղցկեղը ստամոքս-աղիքային տրակտի ուռուցքների շրջանում առաջատար տեղ է գրավում: Առավելապես ախտահարում է 50-60 տարեկանում, միանման հաճախ տղամարդկանց և կանանց: Ուղիղ աղիքի քաղցկեղի առաջացման մեջ մեծ դեր ունեն նախաքաղցկեղային հիվանդությունները` պոլիպներ, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ, Կրոնի հիվանդություն, խրոնիկ պարապրոկտիտ, թութք, ճաքեր և խուղակներ: Որոշակի նշանակություն են տալիս նաև ընդունած սննդի բնույթին (հեշտ յուրացվող սնունդ, որը պարունակում է քիչ խարամներ և մեծ քանակով քիմիական նյութեր, որոնք օգտագործվում են սննդամթերքի պահածոյացման ժամանակ):
Ուղիղ աղիքի քաղցկեղը կարող է տեղակայել անալ խողովակում (10%-ի մոտ), ամպուլյար հատվածում (60%-ի մոտ), ռեկտոսիգմոիդալ հատվածում (30%-ի մոտ): Մակրոսկոպիկ տարբերում են էկզոֆիտ (պոլիպոզ-սնկանման, թավիկավոր-պապիլյար, ափսեանման), էնդոֆիտ (դիֆուզ-ինֆիլտրատիվ, խոցաինֆիլտրատիվ) և խառը ձևեր: Հյուսվածաբանական կառուցվածքը. ադենոկարցինոմա (90%), լորձային (5%), սոլիդ (2%), տափակբջջային (կատարային գծից ներքև տեղակայման դեպքում):
Ուղիղ աղիքի քաղցկեղի տարածումը.
- տեղային - բոլոր կողմեր ուռուցքի աճի հաշվին, ուռուցքի ուղղակի աճը աղիքի պատով տեղի է ունենում առավելապես լայնական ուղղությամբ (բացատրվում է արյունատար և ավշային անոթների սեգմենտար դասավորությամբ):
4. ընդհանուր ախտանշաններ` ընդհանուր թուլություն, գլխապտույտ, ախորժակի անկում, անեմիա, հիպերթերմիա:
Անալ խողովակի քաղցկեղին բնորոշ է.
- բութ բնույթի, մշտական ցավ հետանցքի շրջանում, որն ուժեղանում է դեֆեկացիայի ժամանակ - գերիշխող և բավականին վաղ ախտանշան է (այս գոտին բավականին հարուստ է նյարդային վերջույթներով)
- ուռուցքի խոցոտման հետևանքով միանում է բորբոքային պրոցեսը և առաջանում է կղանքում ախտաբանական խառնուրդներ` արյուն, լորձ, թարախ, ցավերի ուժեղացում, խուղակների գոյացում
- անալ սֆինկտերին ուռուցքի ներաճման հետևանքով առաջանում է գազերի և կղանքի անպահելիություն
- ուռուցքով ուղիղ աղիքի ամենանեղ հատվածի նեղացումն արագ բերում է աղիքային անանցանելիության զարգացման
- մետաստազներ աճուկային ավշային հանգույցներում:
Ամպուլյար հատվածի քաղցկեղի դեպքում սիմպտոմատիկան աղքատիկ է.
- առաջին ախտանշանը` ախտաբանական խառնուրդներ կղանքում
- միաժամանակ կամ մի փոքր ավելի ուշ` աղիքի գործունեության խանգարումներ
- աղիքի պատի սահմաններից դուրս ուռուցքի տարածման և շրջակա օրգանների ու հյուսվածքների ախտահարման դեպքում առաջանում են ցավեր
- աղիքային անանցանելիությունը զարգանում է հազվադեպ (ամպուլան ուղիղ աղիքի ամենալայն հատվածն է):
Ուղիղ աղիքի ռեկտոսիգմոիդալ հատվածի քաղցկեղն արտահայտվում է հարաճող փորկապությամբ` հետագա լրիվ անանցանելիության զարգացմամբ:
Ուղիղ աղիքի քաղցկեղի բարդությունները.
Հիվանդության զարգացման ավելի ուշ շրջաններում առաջանում են տարբեր օրինաչափ բարդություններ, ինչպիսիք են.
- մետաստազներ ռեգիոնար ավշահանգույցներում և հեռավոր օրգաններում
- ներաճում հարևան օրգանների մեջ
- սրբոսկր
- կանանց մոտ` հեշտոցի հետին պատ, ռեկտովագինալ խուղակի ձևավորման դեպքում դիտվում է հեշտոցից կղանքի արտադրություն
- տղամարդկանց մոտ` շագանակագեղձ և միզապարկի հետին պատ - դիզուրիա, պոլակիուրիա, լեյկոցիտուրիա, բութ ցավեր գոտկաշրջանում; ռեկտովեզիկալ խուղակի ձևավորման դեպքում դիտվում է կղանքի ու գազերի արտադրություն միզարձակման ժամանակ (ֆեկալուրիա, պնևմատուրիա)
- ուռուցքի անցում բարակ աղիք, սիգմայի միջընդերք
- միզածորանի և կոնքային երակների ճնշում – հիդրոնեֆրոզ, ստորին վերջույթ(ներ)ի այտուց
- խոշոր ներվացողունների ճնշում կամ ներաճում – ներվարմատային բնույթի ցավեր;
- ուղիղ աղիքի քաղցկեղը հաճախ բարդանում է ինֆեկցիոն բարդություններով, պարապրոկտալ աբսցեսի (ֆլոգմոնայի), իսկ սուպրաամպուլյար քաղցկեղի դեպքում նույնիսկ պերիտոնիտի զարգացմամբ
- աղիքային անանցանելիություն
- աղիքի թափածակում (պերֆորացիա)
- աղիքային արյունահոսություն:
Ախտորոշումը.
- ուղիղ աղիքի մատնային հետազոտություն (per rectum) – նպատակն է որոշել ուռուցքի առկայությունը, տեղակայումը (հեռավորությունը սֆինկտերից), երկարությունը, շարժունությունը, խոցոտման առկայությունը, աղիքի լուսանցքի նեղացման աստիճանը, աղիքից արտադրության բնույթը; կանանց մոտ կատարվում է նաև per vaginam հետազոտություն
- կոլոնոսկոպիա, ռեկտոռոմանոսկոպիա և ուռուցքի բիոպսիա
Բուժման հիմնական եղանակը համարվում է վիրահատական բուժումը: Բարդությունների և հեռավոր մետաստազների բացակայության դեպքում կատարվում են արմատական (ռադիկալ) վիրահատություններ` աղիքի ախտահարված մասի հեռացում միջընդերքի և ռեգիոնար ավշային հանգույցների հետ:
Արմատական վիրահատություններն են.
- Քենյու-Մայլսի վիրահատություն – ուղիղ աղիքի որովայնաշեքային էքստիրպացիա - հետանցքից (անոկուտան գծից – linea anocutanea) ուռուցքի 6-7սմ-ից պակաս հեռավորության դեպքում – կատարվում է ուղիղ աղիքի էքստիրպացիա բջջանքի, կոնքի ավշահանգույցների ու սֆինկտերի հետ շեքային մուտքով և միացողուն հետանցքի ձևովորում ձախ զստաճուկային շրջանում տրանսաբդոմինալ մուտքով:
- ուղիղ աղիքի որովայնա-անալ էքստիրպացիա` սիգմայաձև (կամ լայնական) աղիքի դեպի շեք իջեցումով – կատարվում է հետանցքից (անոկուտան գծից) ուռուցքի 7-12սմ հեռավորության դեպքում:
- ուղիղ աղիքի առաջային ռեզեկցիա միջաղիքային անաստոմոզի ձևավորմամբ (Դիքսոնի վիրահատություն) – կատարվում է հետանցքից (անոկուտան գծից) ուռուցքի 12սմ-ից ավել հեռավորության դեպքում; ներկայումս այս վիրահատության արմատական բնույթը համարվում է վիճարկելի, նախապատվությունը տրվում է ուղիղ աղիքի ամբողջ միջընդերքի հեռացման վիրահատություններին` տոտալ մեզոռեկտումէկտոմիաներին:
- Հարտմանի վիրահատություն (օբստրուկտիվ ռեզեկցիա) – կատարվում է հետանցքից (անոկուտան գծից) ուռուցքի 12սմ-ից ավելի հեռավորության դեպքում, առաջնային անաստոմոզի ձևավորման անհնարինություն դեպքում (օրինակ, աղիքային անանցանելիության ժամանակ):
- կոնքի էվիսցերացիա (կոնքի օրգանների էկզենտերացիա) – կատարվում է ուղիղ աղիքի բարձիթողի տեղային-տարածված կամ կրկնվող ուռուցքների դեպքերում, ճառագայթային և/կամ քիմիոթերապիայի անարդյունավետության դեպքում:
Պալիատիվ վիրահատությունները (կոլոստոմիա) կատարվում են արմատական վիրահատությունների հակացուցումների դեպքում:
Ճառագայթային բուժումը կարող է կիրառվել նախա և հետվիրահատական շրջաններում` վիրահատության արմատականության բարձրացման նպատակով: Ուռուցքային պրոցեսի II և III փւլրում ադյուվանտ ճառագայթային բուժումը համակցում են քիմիոթերապիայի հետ (5-ֆտորուրացիլ): Ճառագայթային բուժումն որպես ինքնուրույն բուժման եղանակ կամ քիմիոթերապիայի հետ համակցված կարող է կիրառվել ուղիղ աղիքի անվիրահատելի տեղային-տարածված քաղցկեղի բուժման ժամանակ:
Անալ խողովակի տափակբջջային քաղցկեղի դեպքում բուժման ստանդարտ է համարվում քիմիոճառագայթային բուժումը, վիրահատությունը կատարվում է կոնսերվատիվ բուժման անարդյունավետության դեպքում (ուղիղ աղիքի որովայնաշեքային էքստիրպացիա): Աճուկային ավշահանգույցների ախտահարման դեպքում կատարվում է նաև աճուկային կամ աճուկազդրային լիմֆադենէկտոմիա:
