Որկորի քաղցկեղն այս օրգանի ամենահաճախակի հիվանդությունն է: Քաղցկեղը կազմում է որկորի հիվանդությունների 60-80%-ը: Որկորի մյուս չարորակ նորագոյացություններին (սարկոմա, մելանոմա, նևրինոմա և այլն) բաժին է ընկնում մոտ 1%-ը: Որկորի քաղցկեղը հիմնականում հանդիպում է տարեց հասակում (80% դեպքերում 60 տարեկանից բարձր), հավասարապես ախտահարելով տղամարդկանց և կանանց:
Որկորի քաղցկեղի զարգացման մեջ մեծ դեր են խաղում
- որկորի լորձաթաղանթի խրոնիկ բորբոքումները` մեխանիկական, թերմիկ կամ քիմիական գրգռիչների հողի վրա
- կարդիայի ախալազիան` հատկապես որկորի զգալի լայնացմամբ
-սպիական ստրիկտուրաներ քիմիական այրվածքից հետո
-որկորի խրոնիկ խոցեր, պոլիպներ
-որկորի պապիլոմա - օբլիգատ նախաքաղցկեղ
-Բարրետի որկոր
-սիդերոպենիկ սինդրոմ (Պլամեր-Վինսոնի սինդրոմ)
Չնայած որկորի քաղցկեղը կարող է տեղակայել որկորի երկարությամբ ցանկացած բարձրության վրա, այն առավել հաճախ զարգանում է որոշակի հատվածներում` ֆիզիոլոգիական նեղացումներում` մուտքի մոտ, շնչափողի բիֆուրկացիայի մակարդակին և ստոծանիական նեղացման շրջաններում:
Պետք է հստակ տարանջատել բուն որկորի քաղցկեղը ստամոքսի վերին երրորդականի (կարդիայի) քաղցկեղից, որն իր զարգացման հետ տարածվում է դեպի որկոր (կարդիոէզոֆագեալ քաղցկեղ): Վերջինս միշտ ունի ադենոկարցինոմայի կառուցվածք:
Մակրոսկոպիկ տարբերում են որկորի քաղցկեղի հանգուցավոր, խոցային և ինֆիլտրատիվ ձևեր:
Հյուսվածաբանական կառուցվածքը – տափակբջջային քաղցկեղ (մոտ 90% դեպքերում), ավելի հազվադեպ` բազալբջջային, կոլոիդ կամ գեղձային քաղցկեղ (որպես կանոն, որկորի ստորին կրծքային հատվածում):
Որկորի քաղցկեղը մետաստազավորում է լիմֆոգեն (պարաէզոֆագեալ, պարանոցային, միջնորմային, ընդերային ցողունի ավշահանգույցներ) և հեմատոգեն (լյարդ, թոքեր, պլևրա, ոսկրեր, գլխուղեղ) ճանապարհներով: Ուռուցքը տարածվում է նաև որկորի պատով` վեր և վար ուղղություններով:
Որկորի քաղցկեղի դասակարգումը ըստ TNM համակարգի
T- առաջնային ուռուցք.
Tx – տվյալներն անբավարար են առաջնային ուռուցքի գնահատման համար,
T0 - առաջնային ուռուցքը չի որոշվում,
Tis – նախաինվազիվ քաղցկեղ - carcinoma in situ
T1 – ուռուցքը ներաճում է որկորի պատը մինչև ենթալորձային շերտ
T2 – ուռուցքը ներաճում է որկորի պատը մինչև մկանային շերտ
T3 – ուռուցքը ներաճում է որկորի պատը մինչև ադվենտիցիա
T4 – ուռուցքը տարածվում է հարևան կառուցվածքներին
N – ռեգիոնար ավշային հանգույցներ
Nx – տվյալներն անբավարար են ռեգիոնար ավշային հանգույցների գնահատման համար
N0 - բացակայում են ռեգիոնար ավշային հանգույցների մետաստատիկ ախտահարման նշանները
N1 – առկա են մետաստազներ ռեգիոնար ավշային հանգույցներում
M – հեռավոր մետաստազներ
Mx – տվյալներն անբավարար են հեռավոր մետաստազների գնահատման համար
pT, pN և pM կատեգորիաները համապատասխանում են T, N և M կատեգորիաներին:
G հյուսվածաբանական տարբերակման (դիֆերենցման) աստիճանը
Gx – դիֆերենցման աստիճանը չի որոշվել
G1 – դիֆերենցման բարձր աստիճան
G2 – դիֆերենցման միջին աստիճան
G3 – դիֆերենցման ցածր աստիճան
G4 – չդիֆերենցված ուռուցք
Կլինիկական պատկերը
Տարբերում են երեք խումբ ախտանշաններ.
1. որկորի ախտահարման ախտանշաններ
2. ընդհանուր ախտանշաններ
3. որկորի սահմաններից դուրս ներաճման ախտանշաններ:
Դիսֆագիան (կլման դժվարացումը) – հիվանդության ամենահաճախակի (70-98%) և սովորաբար առաջին (20-25%-ի մոտ), բայց հազվադեպ վաղ ախտանշանն է: Որկորի քաղցկեղի ժամանակ այն 4 անգամ ավելի հաճախ է հանդիպում, քան որկորի մնացած բոլոր հիվանդությունները միասին վերցրած: Դիսֆագիայի առաջացման ժամանակ նշանակություն ունեն մեխանիկական (աճող ուռուցքով օրգանի լուսանցքի հարաժող խցանում) և ռեֆլեկտոր (որկորի վերադիր հատվածների սպազմ) գործոնները: Դիսֆագիան սկզբում կրում է ոչմշտական բնույթ, քանի որ պայմանավորված է ոչ թե ուռուցքով որկորի նեղացմամբ, այլ սպաստիկ երևույթներով (ինտրամուրալ նյարդային հյուսակի ախտահարում), ուռուցքի աճի հետ դիսֆագիան դառնում է ավելի արտահայտված և մշտական, ընդհուպ մինչև սննդի, հետո նաև հեղուկի լրիվ անանցանելիության զարգացման:
Դիսֆագիան ավելի արտահայտված է էնդոֆիտ և ավելի ուշ է առաջանում ուռուցքի էկզոֆիտ աճի դեպքում: Ցավեր կրծոսկրի հետևում, բութ բնույթի, առաջանում են սննդի ընդունման ժամանակ, կարող են ճառագայթել մեջք, պարանոց, կրծքավանդակի ձախ կես: Ռեգուրգիտացիա (որձկում), որկորային փսխում, սրտխառնոց, արյունահոսություն որկորից: Ուժեղացած թքահոսություն – ռեֆլեկտոր մեխանիզմով: Ընդհանուր ախտանշաններ – թուլություն, ադինամիա, ախորժակի անկում, դյուրհոգնելիություն:
- ստոծանիական ներվ - զկրտոց, ախտահարման կողմում ստոծանու պարալիչ
- շնչափող – հազ, որկոր-շնչափողային խուղակի գոյացման դեպքում` սննդի յորաքանչյուր ընդունման ժամանակ հազի ուժեղ նոպաներ, աբսցեսավորվող թոքաբորբի զարգացում
- խոշոր անոթների մեջ ուռուցքի ներաճման դեպքում կարող է առաջանալ շատ ուժեղ (պրոֆուզ) արյունահոսություն Կարող է դիտվել նաև ուռուցքի պերֆորացիա միջնորմում (թարախային մեդիաստինիտ), պերիկարդի խոռոչում (թարախային պերիկարդիտ), պլևրալ խոռոչում (թարախային պլևրիտ) կամ որովայնի խոռոչում (թարախային պերիտոնիտ):
Ախտորոշումը.
- ռենտգենաբանական հետազոտություն - որկորի քաղցկեղի հիմնական ռենտգենաբանական ախտանշանն է լցման դեֆեկտը - ասիմետրիկ անհարթ եզրագծերով, լորձաթաղանթի ռելիեֆի և պատի փոփոխությամբ
- էզոֆագոսկոպիա - հայտնաբերվում է հեշտ արյունահոսող բոսորագույն թմբկավոր զանգված խոցոտումով կամ լուսնացքի պինդ սպիտակավուն անշարժ նեղացում – յուրաքանչյուր էնդոսկոպիա պետք է ուղեկցվի բիոպսիայով
- կոմպյուտերային տոմոգրաֆիա
- միջուկառեզոնանսային տոմոգրաֆիա
-ներխոռոչային ուլտրաձայնային հետազոտություն` ուռուցքի չափսերի և տարածվածության գնահատման նպատակով
Տարբերակիչ ախտորոշումը.
- կարդիայի ախալազիա
- որկորի սպիական ստրիկտուրաներ այրվածքներից, տրավմաներից հետո
Որկորի պարանոցային և վերին-կրծքային հատվածների քաղցկեղի բուժման հիմնական եղանակը դիստանցիոն կամ համակցված ճառագայթային բուժումն է: Որկորի միջին և ստորին երրորդականների քաղցկեղի I-III փուլերում ցուցված է վիրահատական բուժումը: Օպտիմալ է համարվում նախավիրահատական ճառագայթաբուժման իրականացումը: Որկորի ստորին երրորդականի ախտահարման դեպքում (ստորին կրծքային և որովայնային հատվածներ) կատարվում է Գարլոկի վիրահատություն – որկորի ռեզեկցիա ձախակողմյա թորակոաբդոմինալ մուտքով` ձախ պլևրալ խոռոչում որկոր-ստամոքսային անաստոմոզի ձևավորմամբ:
Որկորի միջին երրորդականի ախտահարման դեպքում կատարվում է Լյուիսի վիրահատություն - առաջին փուլում` միջնակ լապարոտոմիա ստամոքսի և որկորի աբդոմինալ հատվածի մոբիլիզացիայով, երկրորդ փուլում` աջակողմյա թորակոտոմիա, որկորի մոբիլիզացիա և ռեզեկցիա, որկոր-ստամոքսային անաստոմոզի ձևավորմամբ:
Անվիրահատելի դեպքերում կատարվում են պալիատիվ և սիմպտոմատիկ վիրահատություններ - գաստրոստոմիա, շրջանցող որկոր-ստամոքսային անաստոմոզի ձևավորում, որկորի լուսանցքի ռեկանալիզացիա էնդոսկոպիկ լազերային կոագուլյացիայի կամ դիաթերմիայի միջոցով, որկորային ստենտերի տեղադրում և այլն: Որկորի քաղցկեղի դեպքում քիմիոթերապիան քիչ արդյունավետ է, երբեմն հաջողվում է ժամանակավոր ախտադադարի (ռեմիսիայի) հասնել բլեոմիցինի, մետոտրեքսատի կիրառումով:
