Աորտալ անբավարարությունը հաճախ առաջանում է ռևմատիզմի, ինֆեկցիոն
էնդոկարդիտի, սիֆիլիտիկ մեզոաորտիտի, համակարգային շարակցական
հիվանդությունների հետևանքով փականի փեղկերում կամ աորտայի նախնական
հատվածի պատում բորբոքային պրոցեսի հետևանքով: Աորտալ ռեգուրգիտացիան կարող
է լինել բնածին, մասնավորապես, երկփեղկ աորտալ փականի արատի հետևանք:
Հազվադեպ աորտալ անբավարարության պատճառներից է զարկերակային հիպերտոնիան,
փականի միքսոմատոզային դեգեներացիան, աորտայի աթերոսկլերոտիկ լայնացումը և
անևրիզմը: Հայտնի են աորտալ փականի փեղկերի պատռվելու դեպքեր ռևմատոիդ
արթրիտի, համակարգային կարմիր գայլախտի, անկիլոզային սպոնդիլոարթրիտի, ոչ
առանձնահատուկ աորտաարտերիիտի ժամանակ: Աորտայի փականի անբավարարությամբ
հիվանդների շրջանում որոշները տառապում են վերել աորտայի
ախտաբանությունից, մասնավորապես Մարֆանի համախտանիշից:
Աորտալ փականի անբավարարությունը հանգեցնում է դիաստոլայի փուլում աորտայի,
ձախ փորոքի մեջ մղված արյան զգալի մասի հետադարձ հոսքին: Ձախ փորոք
վերադարձող արյան ծավալը կարող է գերազանցել հարվածային ծավալի կեսը:
Այսպիսով, դիաստոլայի ժամանակ ձախ փորոքը լցվում է թե ձախ նախասրտից և թե
աորտայից արյան հոսքի հետևանքով, ինչը դառնում է ձախ փորոքի խոռոչում
վերջնական դիաստոլիկ ծավալի և դիաստոլիկ ճնշման մեծացման պատճառ:
Արդյունքում զարգանում է ձախ փորոքի արտահայտված դիլատացիա և գերաճ:
Կլինիկական պատկերը
Չնայած ներսրտային հեմոդինամիկայի արտահայտված խանգարումներին՝ աորտալ
անբավարարությամբ հիվանդները երկար տարիների ընթացքում կարող են որևէ
գանգատ չունենալ, կատարել ծանր ֆիզիկական աշխատանք և զբաղվել սպորտով, քանի
որ հզոր ձախ փորոքի կոմպենսատոր հնարավորությունները զգալի են: Սակայն
արտահայտված աորտալ հետհոսքի//ռեֆլյուքսի կամ փականի փեղկերի ինտենսիվ
քայքայման դեպքում կարող են արագ առաջանալ ձախփորոքային անբավարարության
նշաններ: Աորտալ անբավարարությամբ հիվանդները հաճախ գանգատվում են սրտի
շրջանի ցավերից, որոնք բացատրվում են գերաճած սրտամկանի արյան մատակարարման
հարաբերական անբավարարությամբ, ինչպես նաև դիաստոլիկ ճնշումը մինչև 50 մմ
սնդ. սյուն և ավելի ցածր իջնելու դեպքում պսակաձև անոթներով արյան հոսքի
նվազումով: Տարեց մարդկանց մոտ կարող են երևան գալ ստենոկարդիայի բնորոշ
նոպաներ՝ պայմանավորված վերոնշյալ պատճառներով և ուղեկցող կորոնար
աթերոսկլերոզով:
Հիվանդին հետազոտելիս հայտնաբերում են գագաթային հրոց՝ տեղաշարժված դեպի
ձախ և ներքև VI կամ նույնիսկ VII միջկողային տարածությունում: Ձախ փորոքի
դիլատացիայի առկայությունը կարելի է հաստատել նաև կրծքավանդակի
ռենտգենագրությամբ:
Աորտալ ռեգուրգիտացիայով հիվանդի մոտ աուսկուլտացիայի ժամանակ որոշվում է
տևական դիաստոլիկ աղմուկ՝ առավելագույնով II միջկողային տարածությունում
կամ Բոտկին-Էրբի կետում՝ IV միջկողային տարածության մակարդակին՝ կրծոսկրից
դեպի ձախ: Փականի աննշան վնասվածքի դեպքում աղմուկը լսվում է դժվարությամբ,
ոչ հստակ: Նման դեպքերում խորհուրդ ենք տալիս հիվանդին հետազոտել նստած
վիճակում՝ իրանն առաջ թեքված կամ որովայնի վրա պառկած՝ կրծքավանդակը
փոքր-ինչ բարձրացրած: Փականի տրավմատիկ վնասվածքի, ինֆեկցիոն էնդոկարդիտի
հետևանքով փեղկի պատռվածքի կամ պերֆորացիայի//ծակվելու դեպքում աղմուկը
կարող է երաժշտական լինել: Դիաստոլիկ աղմուկը սովորաբար սկսվում է II տոնից
անմիջապես հետո և շարունակվում է մինչև դիաստոլայի կեսը կամ 3/4-ը:
Պարանոցային անոթների վրա աջ փորոքի լսման կետից սիստոլիկ աղմուկի
հաղորդման դեպքում կարելի է կասկածել համակցված աորտալ անբավարարություն:
Արտահայտված աորտալ անբավարարության ժամանակ աորտայի վրա II տոնը թուլացած է
կամ բացակայում է, գագաթին I տոնը նույնպես փոքր-ինչ թուլացած է: Այս
արատի ժամանակ կարող են գրանցվել գագաթին նաև երկու աղմուկ՝ պայմանավորված
երկփեղկ փականի փոփոխություններով. Ֆլինթի նախասիստոլիկ աղմուկ, որն
առաջանում է աորտալ հետհոսքի հետևանքով միտրալ փեղկի փակումից, որը բերում է
այդ ժամանակահատվածում ձախ փորոքի ներհոսքի խանգարմանը:
Աորտալ անբավարարության ժամանակ նկատվում են բազմաթիվ բնորոշ ախտանշաններ
ծայրամասային//պերիֆերիկ անոթները հետազոտելիս (աորտալ ռեգուրգիտացիայի
պերիֆերիկ նշաններ): Սրտային արտամղման մեծացման արդյունքում սիստոլիկ
ճնշումը բարձրանում է, իսկ դիաստոլիկն ընկնում մինչև 50 մմ սնդ. սյուն և
ցածր: Դիաստոլիկ ճնշման իջնելը պայմանավորված է դիաստոլայի շրջանում արյան
մի մասի հետ հոսքով ձախ փորոք: Աորտայի փականի անբավարարության ժամանակ
պուլսային ճնշման բարձրացումը մեծ մասամբ կապված է դիաստոլիկ ԶՃ իջեցման եւ
ավելի փոքր չասով՝ սիստոլիկ ԶՃ բարձրացման հետ, թեպետ հնարավոր է նաև
հակառակ հարաբերակցություն:
Աորտալ անբավարարութան ժամանակ ճաճանչային զարկերակի վրա պուլսը ունի բարձր
վերելք և կտրուկ անկում (pulsus celer et altus): Այսպիսի պուլսը
հանդիպում է ծանր անեմիայով, բարձր տենդով, թիրեոտոքսիկոզով,
զարկերակաերակային//արտերիովենոզային խուղակով հիվանդների մոտ, որոնց մոտ
նաև բարձրանում է պուլսային ճնշումը:
Աորտալ ռեգուրգիտացիայի ժամանակ ուժեղացած զարկերակային պուլսացիա կարելի է
հայտնաբերել զննելիս: Այն կապված է սիստոլիկ արտամղման մեծացման ու
արագացման հետ և խոշոր ու միջին զարկերակների արյունալեցման արագ փոքրացման
հետ: Նկատվում են քներակների արտահայտված պուլսացիա, սրտի յուրաքանչյուր
ցիկլի ժամանակ գլխի տարուբերում (Մյուսսեի համախտանիշ). եղունգը սեղմելիս
եղունգի երանգավորված հատվածի մեծության փոփոխություն սրտի ամեն կծկման
ժամանակ (մազանոթային երակազարկ):
Որոշակի նշանակություն ունի ԶՃ մեծության համեմատությունը բազկային և
ազդրային զարկերակների վրա: Սովորաբար ազդրային զարկերակի վրա սիստոլիկ
ճնշումը 10-20 մմ սնդ. սյունով բարձր է, իսկ աորտալ անբավարարության
ժամանակ այս տարբերությունը մեծանում է մինչև 60 մմ սնդ. սյուն և ավելի,
ընդ որում՝ որոշ համապատասխանություն կա բացահայտվող տարբերության
մեծության և ռեգուրգիտացիայի աստիճանի միջև:
Աորտալ անբավարարության ախտանշանները որոշվում են նաև խոշոր
պերիֆերիկ//ծայրամասային զարկերակների (ազդրային, քնային) վրա. սրտի ամեն
ցիկլում լսվում են Տրաուբեի երկու տոներ: Խոշոր զարկերակները սեղմելիս
լսվում է ոչ թե մեկ, այլ երկու աղմուկ:
Էլեկտրասրտագրության ժամանակ հայտնաբերում են սրտի էլեկտրական առանցքի
տեղաշարժ դեպի ձախ, R ատամիկի մեծացում ձախ կրծքային արտածումներում, իսկ
հետագայում ST հատվածի դեպրեսիա և T ատամիկի ինվերսիա I ստանդարտ և ձախ
կրծքային արտածումներում: Կրծքավանդակի ռենտգենագրության ժամանակ
բացահայտում են ձախ փորոքի մեծացում, ընդ որում՝ բնորոշ դեպքերում սիրտը
ձեռք է բերում աորտալ կոնֆիգուրացիա: Հաճախ լայնացած է աորտայի վերել
հատվածը, իսկ երբեմն էլ՝ ամբողջ աղեղը:
Սրտային անբավարարության առաջացման ժամանակ դեղային թերապիան նվազ
արդյունավետ է: Սրտային անբավարարության հայտնվելուց հետո հիվանդների
կյանքի տևողությունը կազմում է միջինը մոտ 2 տարի: Ժամանակին վիրահատական
բուժումը զգալիորեն լավացնում է կանխատեսումը//ելքը:
Ախտորոշումը և տարբերակիչ ախտորոշումը
Աորտայի փականի անբավարարության ճանաչումը սովորաբար դժվարություն չի
ներկայացնում Բոտկին-Էրբի կետում կամ աորտայի վրա դիաստոլիկ աղմուկի
առկայության, ձախ փորոքի մեծացման և արատի պերիֆերիկ ախտանշանների (բարձր
պուլսային ճնշում, ազդրային և բազկային զարկերակների միջև ճնշման
տարբերության մեծացում մինչև 60-100 մմ սնդ. սյուն, երակազարկի բնորոշ
փոփոխություններ) դեպքում: Սակայն աորտայի վրա և V կետում դիաստոլիկ
աղմուկը կարող է ֆունկցիոնալ լինել, օրինակ՝ ուրեմիայի ժամանակ: Սրտի
զուգակցված արատների և ոչ մեծ աորտալ անբավարարության ժամանակ արատը
ճանաչելն ավելի բարդ է: Նման դեպքերում օգնում է էխոսրտագրությունը,
հատկապես՝ դոպլերսրտագրության հետ զուգակցված: Էխոսրտագրության ժամանակ
հայտնաբերում են ձախ փորոքի դիլատացիա, նրա հետին պատի և միջփորոքային
միջնապատի հիպերկինեզիա, երկփեղկ փականի առաջային փեղկի, միջփորոքային
միջնապատի, իսկ երբեմն էլ դիաստոլայի ժամանակ հետին փեղկի բարձրհաճախական
դող: Երկփեղկ փականը փակվում է վաղօրոք, իսկ նրա բացվելու շրջանում փեղկերի
շարժման ամպլիտուդը նվազում է:
Առավել դժվարություններ են ծագում աորտալ անբավարարության էթիոլոգիամ
պարզելիս: Սրտի արատի ռևմատիկ ծագումը հաստատում են անամնեզի տվյալները
(հիվանդների մոտավորապես կեսի անամնեզում կան բնորոշ ռևմատիկ պոլիարթրիտ),
ինչպես նաև միտրալ կամ աորտալ ստենոզի նշանների առկայություն:
Էխոսրտագրությունը կարող է որոշիչ դեր խաղալ արատի էթիոլոգիան պարզելու
համար:
Աորտալ ստենոզի բացահայտման համար անհրաժեշտ է էխոսրտագրություն, քանի որ
աորտայի վրա սիստոլիկ աղմուկը, ինչպես վերը նշվեց, լսվում է նաև «մաքուր»
աորտալ անբավարարության ժամանակ, իսկ աորտայի վրա սիստոլիկ դողն առաջանում է
միայն արտահայտված ստենոզի ժամանակ:
Ինֆեկցիոն էնդոկարդիտը բացառելու համար հարկ է կատարել հիվանդի մանրակրկիտ հետազոտություն, արյան կրկնակի ցանքսեր:
Սիֆիլիտիկ ծագման աորտայի փականի անբավարարությունը վերջին տարիներին
զգալիորեն հազվադեպ է պատահում: Ախտորոշումը հեշտանում է մյուս օրգանների՝
ուշ շրջանի սիֆիլիսի նշանների, օրինակ՝ կենտրոնական նյարդային համակարգի
ախտահարման առկայությամբ:
Աորտալ անբավարարությունը կարող է պայմանավորված լինել նաև աորտալ
աթերոսկլերոզով: Աորտայի աղեղի աթերոմատոզի ժամանակ լայնանում է փականային
օղակը և առաջանում է արյան ոչ մեծ հետդարձ հոսք, հազվադեպ նկատվում է հենց
փականի փեղկերի աթերամատոզային ախտահարում:
Բուժումը
Աորտալ անբավարարության ժամանակ անցանկալի են ծանր ֆիզիկական լարումները և
սպորտով զբաղվելը, հատկապես սրտի կծկողական նվազման դեպքում: Ցուցված է
ինֆեկցիոն էնդոկարդիտի կանխարգելում: Ձախ փորոքի լավ կծկողական ֆունկցիայի
ժամանակ արտահայտված աորտալ անբավարարությամբ հիվանդների մոտ խորհուրդ են
տալիս պարբերաբար կամ երկարատև երկարատև ներգործության նիֆեդիպին
օգտագործել կամ այլ երկարատև ազդող դիհիդրոպիրիդիններ (ֆելոդիպին,
ամլոդիպին): Սրտային անբավարության ժամանակ օգտագործում են դիուրետիկներ,
սրտային գլիկոզիդներ, ԱԿԳ - ի ինհիբիտորներ:
Աորտալ փականի պրոթեզավորումը ցուցված է արտահայտված աորտալ
ռեգուրգիտացիայի, ինչպես նաև չափավոր կամ արտահայտված սրտային
անբավարարության երևան գալու ժամանակ:
